Hệ thống chính trị ở nước ta được thiết lập và vận hành theo nguyên tắc “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”, mỗi thiết chế trong hệ thống đều có vị trí, vai trò, trách nhiệm khác nhau, quan hệ chặt chẽ với nhau trong một chỉnh thể thống nhất. Trong đó, Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo Nhà nước, xã hội và cả hệ thống chính trị. Nội dung và phương thức quan trọng nhất thể hiện vai trò cầm quyền lãnh đạo của Đảng là lãnh đạo Nhà nước, thông qua Nhà nước và sử dụng bộ máy nhà nước để tổ chức, xây dựng đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, đòi hỏi Đảng phải không ngừng đổi mới phương thức lãnh đạo, làm cho đường lối, chủ trương của Đảng được thực hiện có hiệu quả cao nhất trong cuộc sống, phát huy cao độ vai trò của Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội, sức mạnh của quần chúng nhân dân và tiềm năng của đất nước, qua đó, không ngừng nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng. Thực hiện “từng bước nhất thể hoá chức danh cán bộ” ở cơ sở là một bước quan trọng trong quá trình đổi mới nói trên; đồng thời, là “bước chuyển có tính đột phá về xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức ở cơ sở”, điều đó thể hiện sự nhất quán về nguyên tắc lãnh đạo của Đảng.

Từ việc nghiên cứu lý luận, tham khảo mô hình ở một số nước; từ những vấn đề thực tiễn đặt ra ở cơ sở và trên tinh thần Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 30/7/2007 của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương 5 (khoá X) của Đảng, về chủ trương thực hiện “thí điểm việc đồng chí bí thư cấp uỷ đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân ở các cấp không còn hội đồng nhân dân”; Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X ban hành Nghị quyết số 22-NQ/TW, ngày 2/2/2008 “về nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng và chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên”, đã chỉ đạo tiếp tục thực hiện mạnh mẽ hơn việc “nhất thể hóa” hai chức danh bí thư cấp ủy và chủ tịch ủy ban nhân dân ở cấp xã, phường, thị trấn.

Thực hiện chủ trương trên, cùng với một số địa phương trên cả nước, từ năm 2009, Ban Thường vụ Huyện ủy Mỏ Cày Nam đã cân nhắc, đánh giá khả năng, thực lực đội ngũ cán bộ của các xã, đi đến quyết định chọn xã Bình Khánh Tây và Thành Thới A là hai địa phương hội đủ điều kiện để thực hiện mô hình thí điểm, nhằm nghiên cứu, xây dựng mô hình về đổi mới phương thức lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành các mặt công tác của địa phương, góp phần nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng và hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước, đề cao trách nhiệm của người đứng đầu.

Kết quả nổi bật sau 5 năm thực hiện thực hiện thí điểm chủ trương bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân xã cho thấy: Đây là mô hình phù hợp với chủ trương cải cách hành chính và tinh gọn bộ máy của Đảng và Nhà nước ta hiện nay. Đồng chí bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân vừa là người trực tiếp tiếp thu các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và của cấp ủy cấp trên vừa là người trực tiếp chỉ đạo ủy ban nhân dân, ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị-xã hội tổ chức thực hiện các nhiệm vụ ở địa phương. Vì vậy, các nhiệm vụ chính trị được thực hiện đồng bộ, linh hoạt, kịp thời hơn; tạo sự thống nhất giữa chủ trương, nghị quyết của cấp ủy với chương trình hành động và việc triển khai tổ chức thực hiện của ủy ban nhân dân.

Bí thư đảng ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân cấp xã vừa là người đứng đầu cấp ủy, vừa là người đứng đầu cơ quan tổ chức, điều hành thực hiện nên có điều kiện phát huy tốt vai trò cá nhân, đề cao quyền hạn, trách nhiệm, xử lý công việc kịp thời, bước đầu khắc phục được sự chồng chéo hoặc không thống nhất, đùn đẩy trách nhiệm; góp phần nâng cao vai trò lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của cấp ủy đảng, giúp cấp ủy trực tiếp nhận thông tin về việc điều hành của ủy ban nhân dân được chính xác, kịp thời, tạo điều kiện tăng cường mối quan hệ phối hợp công tác, từng bước khắc phục hiện tượng đùn đẩy trách nhiệm giữa cán bộ khối ủy ban nhân dân với cán bộ khối đảng, đoàn thể; nâng cao tinh thần trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, nhất là cấp phó trong tham mưu xử lý công việc.

Chủ trương này giúp cán bộ rèn luyện, phấn đấu và trưởng thành, nâng cao trình độ, năng lực, khả năng tư duy toàn diện, tính quyết đoán, tự chịu trách nhiệm trước tập thể đáp ứng yêu cầu đòi hỏi đổi mới sự lãnh đạo của Đảng, công tác cán bộ trong tình hình mới và nguyện vọng của đa số cán bộ, đảng viên và nhân dân. Tại các địa phương thực hiện thí điểm, tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội vẫn giữ được ổn định, kinh tế - xã hội tiếp tục phát triển, các phong trào trước đây vẫn được giữ vững, trong đó có nhiều mặt chuyển biến và tiến bộ, nhất là phòng trào xây dựng đời sống văn hóa và xây dựng nông thôn mới. Nội bộ đoàn kết và thống nhất hơn trước, tổ chức đảng được đánh giá trong sạch, vững mạnh tiêu biểu nhiều năm liền (riêng Đảng bộ Thành Thới A, năm 2013, hoàn thành tốt nhiệm vụ).

Tuy nhiên, đây là vấn đề mới và có nhiều yếu tố khách quan, chủ quan tác động, nên mô hình này vẫn còn một số khó khăn. Cấp xã, phường thực hiện công việc nhiều và đa dạng, quá trình xử lý trong lãnh đạo, quản lý đôi lúc còn lúng túng, chưa đáp ứng yêu cầu của các ngành ở cấp trên.

Người bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân thường phải giải quyết nhiều công việc cụ thể của chính quyền; phải tham gia nhiều cuộc họp do cấp ủy, ủy ban nhân dân cấp trên triệu tập, do vậy, thời gian chăm lo công tác xây dựng Đảng, xây dựng đoàn thể cũng như thâm nhập thực tế, kiểm tra, giám sát việc tổ chức thực hiện còn ít, dễ dẫn đến tình trạng quan liêu, bỏ sót việc, ảnh hưởng đến vai trò, chức năng lãnh đạo toàn diện của cấp ủy.

Việc địa phương được lựa chọn thực hiện bố trí bí thư đảng ủy- chủ tịch ủy ban nhân chưa đủ các tiêu chuẩn chức danh; mặt khác yêu cầu nâng cao trình độ đáp ứng yêu cầu càng cao của Đảng nên cả 2 đồng chí bí thư đảng ủy- chủ tịch ủy ban nhân xã phải vừa làm vừa tham gia các lớp học, nên ít nhiều chi phối đến hoạt động lãnh đạo, quản lý của mình…

Trên cơ sở nghiên cứu những kết quả đạt được và một số hạn chế, khó khăn qua 5 năm thực hiện thí điểm; trong thời gian tới, chúng tôi xin đề xuất một số vấn đề cần quan tâm như sau:

1. Các cấp ủy đảng cần tiếp tục quan tâm lãnh đạo tốt công tác tư tưởng, tạo sự thống nhất cao trong nhận thức của cấp ủy và đội ngũ cán bộ, đảng viên về tính hiệu quả của mô hình nhất thể hóa.

2. Năng lực lãnh đạo, quản lý của đội ngũ cán bộ chủ chốt ở cơ sở nói chung, ở những nơi thực hiện thí điểm nói riêng, nhìn chung còn hạn chế so với yêu cầu; nguồn cán bộ có khả năng đảm nhiệm được nhiệm vụ của hai chức danh bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân ở cấp xã không nhiều, chưa có quy hoạch cán bộ đồng thời giữ hai chức danh, vì vậy việc lựa chọn cán bộ vào vị trí này trong thời gian tới sẽ gặp khó khăn. Vì vậy cần thực hiện tốt công tác quy hoạch, đào tạo bồi dưỡng cán bộ kế cận, không để hụt hẫng khi có yêu cầu thay thế (nhất là rà soát, bổ sung quy hoạch A3 ban chấp hành đảng bộ xã nhằm trước mắt chủ động chuẩn bị nhân sự cấp ủy nhiệm kỳ 2015-2020 và nhiệm kỳ tiếp theo).

Các cấp ủy đảng có thẩm quyền mạnh dạn thực hiện cơ chế đặc thù để tuyển chọn đội ngũ cán bộ quản lý có năng lực chuyên môn giỏi, có kinh nghiệm, kỹ năng để đảm đương nhiệm vụ “bí thư kiêm chủ tịch” (ví dụ như tinh thần Kết luận số 86-KL/TW của Bộ Chính trị ngày 24/01/2014 về chính sách thu hút, tạo nguồn cán bộ từ sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, cán bộ khoa học trẻ). Đồng thời, chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo quản lý và cán bộ tham mưu theo hướng chuyên môn hóa cao. 

3. Đồng chí Bí thư đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân, trong lãnh đạo, điều hành phải tuyệt đối tuân thủ theo quy chế làm việc, mạnh dạn phân công cho cấp Phó trong giải quyết các công việc của cấp ủy, ủy ban nhân dân. Trong lãnh đạo, điều hành tuyệt đối giữ nghiêm kỷ luật, kỷ cương nhưng phải hết sức chú ý mở rộng dân chủ thật sự (nhất là trong sinh hoạt ban chấp hành). Đồng thời cần chú trọng phối hợp, tạo điều kiện để hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc xã thực hiện vai trò giám sát hoạt động, nhằm phòng ngừa tình trạng độc đoán, chuyên quyền.

4. Đồng chí bí thư – chủ tịch ủy ban nhân dân xã phải tự ý thức, không ngừng nỗ lực, phấn đấu trong học tập, rèn luyện để nâng cao trình độ, năng lực, bản lĩnh chính trị, phong cách làm việc khoa học, khả năng quy tụ nhằm đáp ứng tốt yêu cầu đặt ra trong thời gian tới.

5. Đây là mô hình mới, kinh nghiệm chưa nhiều, còn vấn đề cần phải tiếp tục nghiên cứu, đánh giá, rút kinh nghiệm. Ở các đơn vị thực hiện mô hình, nên bố trí một phó bí thư kiêm chủ tịch hội đồng nhân dân và một phó bí thư phụ trách “Khối vận”. Vì cấp xã là cấp gần dân, sát dân và nắm dân, công tác của “Khối vận” có vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện các nhiện vụ. Mặt khác, là phó bí thư, đồng chí phụ trách “Khối vận” còn hoạt động với vai trò là thường trực đảng ủy, giúp đảng ủy và đồng chí bí thư trực tiếp xử lý các công việc thuận lợi và hiệu quả hơn.

Cấp xã, phường, thị trấn có vị trí, vai trò quan trọng trong toàn bộ sự nghiệp cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Cấp xã là gần gũi dân nhất, là nền tảng của hành chính. Cấp xã làm được việc thì mọi công việc đều xong xuôi”. Thực hiện mô hình bí thư đảng uỷ đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân cấp xã là hoàn toàn phù hợp với yêu cầu và nội dung đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, cải cách hành chính, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, củng cố và tăng cường mối quan hệ gắn bó giữa Đảng với nhân dân, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hó, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Tuy thiên, đây là vấn đề còn khá mới ở nước ta, vì vậy, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nhận thức, tồ chức, cơ chế, chính sách...và thực hiện thận trọng từng bước vững chắc: vừa làm, vừa tổng kết thực tiễn, rút kinh nghiệm để tránh những vấp váp, thiếu sót; góp phần hoàn thiện và nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng trong tình hình mới./.