Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã đi vào lịch sử như một móc son chói lọi, là biểu tượng cho ý chí, nghị lực, sức mạnh của Đảng ta, dân tộc ta, nhân dân ta. Giá trị lịch sử của cuộc Cách mạng này có nhiều nhưng ở đây chúng tôi xin khái quát ở ba vấn đề có ý nghĩa cơ bản.

1. Kể từ khi thực dân Pháp xâm lược nước ta (1858) cho dù triều đình nhà Nguyễn ươn hèn, bạc nhược đầu hàng Pháp nhưng trên phạm vi toàn quốc các phong trào yêu nước tự phát liên tục nổ ra với nhiều khuynh hướng, con đường, biện pháp khác nhau nhưng tất cả đều thất bại. Điểm chung của các phong trào đấu tranh chống Pháp được thể hiện ở chỗ bản thân các lãnh tụ của các phong trào đều là những chí sĩ yêu nước, thương dân, căm thù thực dân Pháp, có lý tưởng, hoài bão… và lãnh đạo các lực lượng chống Pháp đến cùng cho dù “không thành công thì cũng thành nhân”. Nguyên nhân thấy bại của tất cả các phong trào trên có nhiều nhưng về cơ bản là do hạn chế về nhận thức, chưa xác định được hướng đi, mục tiêu, đối tượng, phương pháp,…Tuy kết cục thất bại nhưng các phong trào trên đều có những giá trị lịch sử nhất định và công lao của các lãnh tụ luôn được nhân dân ta ghi nhận, tôn vinh. Họ xứng đáng là anh hùng của dân tộc.

Từ sự thất bại của các phong trào chống Pháp cho phép ta rút ra một kết luận rằng lịch sử dân tộc Việt Nam không chấp nhận với những khuynh hướng trên, nếu không thì một trong những khuynh hướng đấu tranh này đã thành công và đưa đất nước ta đi theo một con đường nhất định nào đó.

Chính trong bối cảnh lịch sử như thế Hồ Chí Minh ra đi tìm đường cứu nước ngày 05 tháng 6 năm 1911. Sau đó là sự kiện Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời lãnh đạo cánh mạng Việt Nam từ 1930 đến 1945 và đã trải qua 3 lần tập dợt cách mạng: giai đoạn 1930-1931, giai đoạn 1936-1939 và đỉnh cao là Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công. Điều này cho thấy đây là sự lựa chọn của lịch sử, của dân tộc ta và tự bản thân nó đã mang tính khách quan dù rằng trước đó việc Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác-Lênin là sự mong muốn chủ quan của Người nhưng cái chủ quan đó suy cho cùng là sự phản ánh cái khách quan của lịch sử. Và một khi Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo nhân dân thực hiện cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân thành công thì dĩ nhiên Đảng ta trở thành đảng cầm quyền và đưa nước ta quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

2. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám 1945 là biểu tượng của ý chí, nghị lực, tinh thần bất khuất, yêu nước nồng nàn và đại đoàn kết toàn dân tộc Việt Nam. Tinh thần đó đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh khái quát thành một giá trị truyền thống “Nhân dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và cướp nước”. Sau này, Đảng ta cũng đã khẳng định: “Dân tộc ta là một dân tộc anh hùng, có ý chí vươn lên mãnh liệt; nhân dân ta có lòng yêu nước nồng nàn, có truyền thống đoàn kết và nhân ái, cần cù lao động và sáng tạo, luôn ủng hộ và tin tưởng vào sự lãnh lãnh đạo của Đảng” (Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, tr.71). Đó cũng là sự tiếp nối giá trị truyền thống của dân tộc Việt Nam trong thời đại mới - thời đại Hồ Chí Minh - thời đại mà toàn thể dân tộc ta dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ phải tiến hành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân chống lại những tên kẻ thù xâm lược to lớn, hùng mạnh.

Trong thắng lợi của cuộc cách mạng này điều quan trọng là Đảng ta đã thấy được sức mạnh của một thứ vũ khí vật chất to lớn có thể “xoay trời, chuyển đất” đó chính là quần chúng nhân dân. Từ đó đã quy tụ, tập hợp lực lượng vật chất ấy với tất cả các giai tầng, các lực lượng khác nhau trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc không chỉ có nông dân, công nhân, mà cả các tầng lớp yêu nước khác như trí thức, tiểu thương, tiểu chủ, địa chủ, thân hào, tư sản dân tộc,…để làm nên một cuộc cách mạng vĩ đại và kết quả có được là độc lập cho Tổ quốc, tự do cho đồng bào bởi “Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn tám mươi năm, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng minh chống phát-xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!”.

3. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám 1945 còn là biểu hiện cho nghệ thuật lãnh đạo và thực hiện bạo lực cách mạng của Đảng ta. Đó là việc xác định lực lượng, chọn thời điểm, chớp thời cơ. Diễn biến tình hình khi đó cho thấy vào ngày 05 tháng 8 năm 1945, Mỹ ném hai quả bom nguyên tử xuống đảo Hiroshima và Nagasaki ở Nhật Bản. Không lâu sau đó, ngày 14 tháng 8 năm 1945 Nhật Hoàng tuyên bố đầu hàng vô điều kiện. Sự kiện này đã tác động, ảnh hưởng rất lớn đến tinh thần của quân đội Nhật nói chung. Riêng quân đội Nhật tại Việt Nam đã rơi vào trạng thái hoang mang, tê liệt, mất tinh thần chiến đấu. Theo tối hậu thư Postdam của phe Đồng minh, quân đội Nhật phải bị giải giáp do quân đội Tưởng Giới Thạch ở Bắc vĩ tuyến 16 và do quân đội Anh từ Nam vĩ tuyến 16 thực hiện.

Như vậy, thời điểm Đảng ta và Bác Hồ lựa chọn một cách dứt khoát, không thể do dự, chần chừ để tiến hành tổng khởi nghĩa là khoảng thời gian quý báu. Đó là khoảng thời gian mà quân đội Nhật tại Việt Nam đang mất tinh thần chiến đấu nhưng đồng thời quân Đồng minh cũng chưa kịp vào nước ta để giải giáp quân Nhật. Thời điểm này cũng chính là thời cơ ngàn năm có một cho dân tộc ta, là điểm nút để chuyển phong trào cách mạng Việt Nam sang một trang sử mới như Hồ Chí Minh đã nhận định “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập” và “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào đem sức ta mà tự giải phóng cho ta… chúng ta không thể chậm trễ”. Ngày 13/8/1945, Uỷ ban khởi nghĩa do Tổng bộ Việt Minh thành lập ra “Quân lệnh số 1” hạ lệnh quốc dân đồng bào cả nước đứng lên Tổng khởi nghĩa. Ngày 19 tháng 8 năm 1945, Hà Nội khởi nghĩa thắng lợi. Ngày 23 tháng 8 năm 1945, Huế khởi nghĩa thắng lợi. Ngày 25 tháng 8 năm 1945, Sài Gòn khởi nghĩa thắng lợi.

Cách mạng Tháng Tám 1945 thắng lợi có ý nghĩa lịch sử to lớn. Dân tộc ta từ chỗ là một nước thuộc địa nửa phong kiến trở thành một quốc gia có độc lập chủ quyền; nhân dân ta từ thân phận nô lệ đã được tự do và trở thành người chủ của đất nước; Đảng ta từ chỗ chỉ là đảng lãnh đạo cách mạng nay trở thành đảng cầm quyền. Dù rằng ngay sau đó Đảng ta và nhân dân ta phải tiếp tục đương đầu với vô vàn khó khăn, gian khổ, phải chống chọi với thù trong giặc ngoài trong tình cảnh “nghìn cân treo sợi tóc” nhưng Đảng ta và nhân dân ta vẫn hiên ngang vượt qua với những chặng đường lịch sử hào hùng, chói lọi./.